Sosyal Medyada İz Sürme: Kullanıcı, Tarih ve Bağlam Analizi

Sosyal medya, doğru bilgi kadar yanlış bilginin de hızla yayıldığı bir alan. Twitter (X), TikTok, Instagram ve Facebook gibi platformlarda bir içeriğin kaynağını, zamanını ve bağlamını doğru analiz etmek; dezenformasyonla mücadelede hayati bir adımdır. Bu yazıda, sosyal medya içeriklerinin kimden, ne zaman ve hangi bağlamda paylaşıldığını analiz ederek doğruluk kontrolü yapmanın yollarını ele alıyoruz.

1. Kullanıcı Analizi: Bu Hesap Gerçek mi, Güvenilir mi?

Bir içeriğin kaynağını anlamak için önce kim tarafından paylaşıldığını analiz etmek gerekir. Bu adımda şu kriterlere dikkat edilmelidir:

Kullanıcı profili incelenirken:

Kullanıcı adı ve biyografi tutarlı mı?
Paylaşımların tarihi, dili ve sıklığı doğal mı?
Gerçek fotoğraf ve kişisel bilgi var mı?
Takipçi–takip edilen oranı anlamlı mı?
Daha önce benzer içerikler yaymış mı?

📌 Özellikle olay anında viral olan hesapların çoğu bot, troll ya da kimlik sahteciliğiyle açılmış sahte hesaplar olabilir.
🔍 Bot Sentinel ve Hoaxy gibi araçlar, kullanıcı davranışlarını analiz etmekte yardımcı olur.

💬 Claire Wardle (First Draft):

“Bilginin kimden geldiği, bazen bilginin kendisinden daha açıklayıcıdır.”

2. Tarih Analizi: Bu İçerik Ne Zaman Üretilmiş?

Bir görsel ya da videonun ne zaman paylaşıldığı ile ne zaman çekildiği aynı şey değildir.
Manipülatif içeriklerin büyük kısmı, eski olayları yeni gibi göstererek algı yaratır.

Tarih kontrolü için adımlar:

Platformun “paylaşım tarihi” bilgisi kontrol edilmeli
Video ve görsellerdeki mevsim, hava durumu, kıyafet, gündüz/gece ipuçları aranmalı
Bağlantılı içeriklerin tarihleri çapraz sorgulanmalı
Tersine görsel arama yapılarak ilk yayımlandığı zaman bulunmalı

📌 Örnek: 2017’deki bir protesto görseli, 2023’teki bir başka mitingle ilişkilendirilebilir. Ancak kıyafetler, afiş dili ve ışık açısı bu manipülasyonu ortaya çıkarabilir.

💬 Craig Silverman (Verification Handbook):

“Zaman, içerikten daha kolay manipüle edilir. Ama iz bırakır.”