27 Temmuz, 2025 
4 Dakika
Günümüzde yanlış bilgi yalnızca insanlar tarafından değil, algoritmalar tarafından yönetilen otomatik sistemler tarafından da üretilip yayılabiliyor. Sosyal medyada karşımıza çıkan bir haber, binlerce kişi tarafından paylaşılmış gibi görünebilir; ancak bu etkileşimi başlatanlar çoğu zaman insanlar değil, bot (otomatik) hesaplardır. Bu hesaplar, yapay zeka destekli sistemlerle çalışarak büyük ölçekli dezenformasyon kampanyalarının merkezinde yer alır. Bu yazıda, yapay zeka destekli otomatik hesapların yapısını, nasıl çalıştığını ve nasıl tespit edilebileceğini ele alıyoruz.
1. Otomatik Hesap (Bot) Nedir?
Bot hesaplar, insan gibi davranmak üzere tasarlanmış, otomatik komutlarla çalışan dijital aktörlerdir.
Bu hesaplar, genellikle yapay zeka ile yönlendirilir ve aşağıdaki amaçlarla kullanılır:
- Belirli içerikleri kısa sürede trend yapmak
- Hashtag manipülasyonu yapmak
- Gerçek kullanıcıları taklit ederek algı yaratmak
- Muhalif sesleri bastırmak ya da yönlendirmek
- Yabancı ülkelerde seçimleri etkilemek (örnek: 2016 ABD seçimleri)
📌 Botlar tek başına değil, koordineli ağlar halinde çalışır. Buna “botnet” denir.
Bazı botlar pasif görünürken, bazıları “gelişmiş etkileşim botları”dır ve kullanıcılarla tartışabilir.
💬 Atlantic Council (DFRLab):
“Yapay zeka destekli bot ağları, modern dezenformasyonun ‘dijital paralı askerleri’ haline geldi.”
(Digital Forensic Research Lab Report)
2. Bot Hesapların Ortak Özellikleri
Botları tespit etmek kolay değildir, çünkü her geçen gün daha insan benzeri davranışlar sergilemektedirler. Ancak bazı davranış kalıpları onları ele verir.
Yaygın ipuçları:
- Profil resmi ya hiç yoktur ya da stok fotoğraftır
- Kullanıcı adı karmaşık veya anlamsızdır
- Hesap açılış tarihi çok yenidir
- Tek tip içerik paylaşımı vardır (sürekli aynı konu)
- Aynı içerik, farklı hesaplarda saniyeler içinde paylaşılır
- Etkileşimleri yapaydır (çok fazla paylaşım, az yorum)
- Aynı hashtag’leri sürekli kullanır
📌 Botometer gibi araçlar, bu tür hesapları davranışsal analizle puanlayarak bot olasılığını gösterir.
3. Yapay Zeka ile Güçlendirilmiş Botların Farkı
Yeni nesil botlar yalnızca içerik paylaşmaz, aynı zamanda kullanıcılarla etkileşime girer, yorum yapar, tartışmalara katılır ve duygusal dil kullanabilir. Bunlar genellikle büyük dil modelleri (ChatGPT, Claude vb.) ile entegre edilmiştir.
Gelişmiş botların özellikleri:
- Gerçek kullanıcı gibi profillenir
- Konuya göre “duruş” alabilir
- Tartışmalara yön verir, manipülasyon yapar
- İlişkili grupları hedef alarak “güdümlü kampanya” yürütür
📌 Bu tür botlar, özellikle seçim dönemlerinde, toplumsal olaylarda veya dezenformasyon dalgalarında aktifleşir.
💬 University of Oxford Internet Institute:
“İnsanlarla ayırt edilemeyen botlar, dijital kamusal alanın en büyük tehdididir.”
(Computational Propaganda Report, 2021)
4. Botları Tanıma ve Etkilerini Azaltma Yolları
Bireysel olarak:
- Şüpheli hesapları engellemek veya bildirmek
- Aynı içeriği paylaşan hesaplar arasında benzerlik kontrolü
- Etkileşim geçmişine bakmak (gerçek insanlarla diyalog var mı?)
- “Profilde neler eksik?” sorusunu sormak
- Botometer, BotSentinel gibi araçları kullanmak
Kurumsal ve platform düzeyinde:
- Sosyal medya şirketlerinin API’ler üzerinden davranış izleme sistemleri kurması
- Otomatik içerik yayma sınırlarının sıkılaştırılması
- Etkileşim verilerinin şeffaflıkla açıklanması
- Dijital okuryazarlık eğitimiyle farkındalık oluşturmak
📌 Dogrula.org ve benzeri platformlar, toplu etkileşimlerde manipülasyon şüphesi taşıyan ağları analiz ederek ifşa eder.
📚 Kaynaklar:
- Atlantic Council DFRLab – https://www.atlanticcouncil.org
- Oxford Internet Institute – Computational Propaganda Project
- Botometer – https://botometer.osome.iu.edu
- Pew Research Center – Bot Influence Report
- Dogrula.org – https://www.dogrula.org
