Bir İçerik Nasıl Yanlışlanır? Gerçek Bir Vaka Üzerinden Analiz

Doğrulama çalışmaları, yalnızca haberin doğru mu yanlış mı olduğunu söylemekten ibaret değildir. Aynı zamanda bir metodoloji, yani adım adım yürütülen bir araştırma ve kanıt süreci gerektirir. Bu yazıda, Dogrula.org tarafından analiz edilen gerçek bir içerik üzerinden giderek, yanlış bilginin nasıl tespit edildiğini ve yanlışlandığını örnekle açıklıyoruz.

1. İddia: “2023’te İstanbul’da iki hafta içinde aynı noktada iki büyük deprem oldu.”

Yayılma biçimi:

Sosyal medyada viral hale gelen bir görsel: “İstanbul, aynı yerde 6.2 ve 6.4 büyüklüğünde iki kez sallandı.”
İçeriğin altında AFAD ve Kandilli etiketleri bulunuyor.
Bazı kullanıcılar bu bilgiyi “beklenen büyük depremin geldiği” iddiasıyla paylaşıyor.

📌 İlk bakışta gerçek gibi görünen, görsel destekli ve panik oluşturan bir içerik tipi.

2. Adım Adım Doğrulama Süreci

A. Kaynak Kontrolü

AFAD ve Kandilli Rasathanesi’nin resmi web siteleri kontrol edilir.
2023’te İstanbul açıklarında 6.0 üzeri hiçbir deprem kaydı bulunmaz.
Aynı tarihlerde Ege Denizi’nde orta şiddetli sarsıntılar olmuştur.

B. Görsel Analiz

Görsel, Google tersine arama ile incelenir.
İlk kez 2017 yılında Yunanistan açıklarında meydana gelen bir deprem için oluşturulmuş bir simülasyon haritası olduğu tespit edilir.

C. Zaman Uyumsuzluğu

Paylaşım tarihi ile AFAD kayıtları karşılaştırılır: içerikte belirtilen tarihlerde İstanbul’da sadece 3.2 büyüklüğünde artçı sarsıntı olmuştur.

D. Kullanıcı ve Bağlam

İçeriği ilk yayan kullanıcı, daha önce komplo içerikli birçok gönderi paylaşmış anonim bir hesaptır.
Gönderi, 48 saat içinde 150 binden fazla kişiye ulaşmıştır.

3. Yanıltıcılık Nedenleri

Gerçek kurum adlarının kullanılması (AFAD, Kandilli)
Görsel destekle içerik güçlendirilmesi
Kaygı uyandıracak şekilde yazılması (“Aynı yerde 2. kez!”)
Zaman ve yer bilgisiyle oynanması

💬 Dogrula.org uzmanları bu içerik için “eski verinin yeni bağlamda sunularak dezenformasyon yaratılması” ifadesini kullanmıştır.

4. Yanlışlama Sonucu ve Yayınlanan Metin

İddia: 2023’te İstanbul’da aynı noktada 2 büyük deprem oldu.
Sonuç: YANLIŞ
Gerekçe: Paylaşılan görsel 2017’ye ait, belirtilen büyüklükte deprem kaydedilmedi. İçerik bağlamından koparılmış.

🔍 Bu sonuç, Dogrula.org’un web sitesinde hem teknik açıklamayla hem de sade grafiklerle kamuoyuyla paylaşılmıştır.